Doğu Gök Türk kağanlarının en önemlilerinden iri ve Çin saldırısıyla 630' da yıkılarak Doğu Gök Türk ülkesinde hakimiyetin Sırtarduşlar' a geçmesinden sonra Gök Türk hanedanını yine başa geçirmek için yapılan birçok başarısız teşebbüsün sonunda bunu başarabilen bir milli kahraman. Kara Kağan (619 - 630) soyundan gelmektedir ve herhalde onun torunu veya torununun oğlu olacaktır.
681' de 17 kişiyle Gök Türk Devleti' ni diriltmek gibi cüretli teşebbüse giriştiği zaman kendisine ilk katılanlar arasında Bilge Tonyukuk gibi çok akıllı ve bilgili birisinin de bulunması Kutluğ' un işini kolaylaştırmıştır. Tanınmış bir tegin olduğu için yanına koşanlarla 70 kişi olduktan sonra adam toplamak için Çinlilerle çarpışmaya başlamış, hızla büyüyen maiyeti 700 kişi olunca bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bilge Tonyukuk yazıtında bu 700 kişinin üçte ikisinin atlı, üçte birinin yaya olduğu açıklanır. O zamanki Türk ordusu hep atlılardan meydana geldiği için 700 kişinin üçte birinin yaya olması başlangıçta çok yoksul olduklarını gösterir.
5.000 kişi oldukları zaman devleti eski Türk töresine göre yeniden düzene koymuşlardır. Yine eski geleneğe uyularak Kutluğ' a devleti ve milleti derleyip toparladığı için İlteriş Kağan unvanı verilmiştir.
İlteriş Kutluğ Kağan Doğu Türk Kağanlığı' nı diriltmek için 12 yıllık kağanlığında 17' si Çinliler' e karşı olan 47 sefere çıkıp bunların 20' sinde savaşmıştır. Bu, kağanın durup dinlenmeden milleti için uğraştığını gösterir. Düşmanla çarpışılmayan seferler, doyumluk toplandıktan sonra düşmanı beklemeden dönülen seferlerdir.
47 seferin 30' u eskiden devlete bağlı olup sonra Kara Kağan' ın 630' daki tutsaklığı ile kendi başlarına buyruk kesilen eski tebaaya, yani Dokuz Oğuz, Otuz Tatar, Kırgız, Üç Kurıkan, Kıtay ve Tatabılar' a karşı yapılmış, bunlar devlete bağlanmıştır.
682' de Çin' e yapılan akınlar çok başarılı olmuş, millet zenginleşmiştir. 683' te Çin' e yine akın edilmiş, 684 ve 685' te yapılan akınlarda Çin orduları yenilmiştir. Çinliler pek büyük hazırlıktan sonra ancak 686' da İlteriş Kutluğ Kağan' ın akınlarını durdurabilmişlerdir. Türkler Gobi Çölü' nün kuzeyine çekilince, 200.000 kişilik büyük bir ordu gönderen Çinliler İlteriş Kutluğ Kağan' ı yok etmek istemişlerse de, Çin kumandanının beceriksizliği yüzünden başarı kazanamamışlardır.
690' da Batı Türkleri' ni de devlete katmak için yaptığı seferde Batı ülkesinin bir bölümü almıştır. Büyük devlet kurucularından ve başbuğlardan ve büyük kusurları olmayan büyüklerdendir. Eski Türk yazıtlarında söylendiği gibi, azlık milleti çoğaltmış, yoksul milleti zengin etmiştir. Eşi İl Bilge Katun da fazilet timsali bir kadındı ki İlteriş Kutluğ Kağan' ın 8 ve 7 yaşında yetim kalan oğullarını büyütmüş, bunlardan küçüğü Kül Tegin büyük kahraman ve kumandan olarak tarihe geçmiştir.
Kaynak: Atsız - Türk Ansiklopedisindeki Yazıları
681' de 17 kişiyle Gök Türk Devleti' ni diriltmek gibi cüretli teşebbüse giriştiği zaman kendisine ilk katılanlar arasında Bilge Tonyukuk gibi çok akıllı ve bilgili birisinin de bulunması Kutluğ' un işini kolaylaştırmıştır. Tanınmış bir tegin olduğu için yanına koşanlarla 70 kişi olduktan sonra adam toplamak için Çinlilerle çarpışmaya başlamış, hızla büyüyen maiyeti 700 kişi olunca bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bilge Tonyukuk yazıtında bu 700 kişinin üçte ikisinin atlı, üçte birinin yaya olduğu açıklanır. O zamanki Türk ordusu hep atlılardan meydana geldiği için 700 kişinin üçte birinin yaya olması başlangıçta çok yoksul olduklarını gösterir.
5.000 kişi oldukları zaman devleti eski Türk töresine göre yeniden düzene koymuşlardır. Yine eski geleneğe uyularak Kutluğ' a devleti ve milleti derleyip toparladığı için İlteriş Kağan unvanı verilmiştir.
İlteriş Kutluğ Kağan Doğu Türk Kağanlığı' nı diriltmek için 12 yıllık kağanlığında 17' si Çinliler' e karşı olan 47 sefere çıkıp bunların 20' sinde savaşmıştır. Bu, kağanın durup dinlenmeden milleti için uğraştığını gösterir. Düşmanla çarpışılmayan seferler, doyumluk toplandıktan sonra düşmanı beklemeden dönülen seferlerdir.
47 seferin 30' u eskiden devlete bağlı olup sonra Kara Kağan' ın 630' daki tutsaklığı ile kendi başlarına buyruk kesilen eski tebaaya, yani Dokuz Oğuz, Otuz Tatar, Kırgız, Üç Kurıkan, Kıtay ve Tatabılar' a karşı yapılmış, bunlar devlete bağlanmıştır.
682' de Çin' e yapılan akınlar çok başarılı olmuş, millet zenginleşmiştir. 683' te Çin' e yine akın edilmiş, 684 ve 685' te yapılan akınlarda Çin orduları yenilmiştir. Çinliler pek büyük hazırlıktan sonra ancak 686' da İlteriş Kutluğ Kağan' ın akınlarını durdurabilmişlerdir. Türkler Gobi Çölü' nün kuzeyine çekilince, 200.000 kişilik büyük bir ordu gönderen Çinliler İlteriş Kutluğ Kağan' ı yok etmek istemişlerse de, Çin kumandanının beceriksizliği yüzünden başarı kazanamamışlardır.
690' da Batı Türkleri' ni de devlete katmak için yaptığı seferde Batı ülkesinin bir bölümü almıştır. Büyük devlet kurucularından ve başbuğlardan ve büyük kusurları olmayan büyüklerdendir. Eski Türk yazıtlarında söylendiği gibi, azlık milleti çoğaltmış, yoksul milleti zengin etmiştir. Eşi İl Bilge Katun da fazilet timsali bir kadındı ki İlteriş Kutluğ Kağan' ın 8 ve 7 yaşında yetim kalan oğullarını büyütmüş, bunlardan küçüğü Kül Tegin büyük kahraman ve kumandan olarak tarihe geçmiştir.
Kaynak: Atsız - Türk Ansiklopedisindeki Yazıları
Yorumlar
Yorum Gönder